Wisława Szymborska, 'De twee apen van Breugel'

 

De twee apen van Breugel

Zo ziet mijn grote eindexamendroom eruit:

twee apen zitten aan de ketting voor het raam,

buiten waait de hemel voorbij,

en baadt de zee.

Ik leg examen af in de geschiedenis van de mensen.

Ik stotter en modder.

De ene aap, die me aanstaart, luistert ironisch,

de andere doet alsof hij dut –

maar wanneer op een vraag een stilte volgt,

zegt hij me voor

met een zacht gerammel van zijn ketting.

Uit: Heb medelijden, tijd. Poolse poëzie van de twintigste eeuw. Samengesteld en vertaald door Karol Lesman. Uitgeverij Plantage, Leiden 2003

Over Karol Lesman: 

https://poolseliteratuur.nl/2017/04/04/karol-lesman-onderscheiden-met-de-martinus-nijhoff-vertaalprijs/

Aldus de schrijver (125)

“De straatveger van Chesham Bois, waar we op het platteland woonden, een robuuste oude man met een rood rond hoofd en een krans van wit haar, zag er uit als een pas geschilderde apostel. Hij leek zo weggelopen uit een schilderij dat je al vaak had gezien, maar zonder dat hij je bekend was voorgekomen. Je zag hem op de hoek waar een voetpad van Chesnut Lane afboog naar Stubbs Wood. Hij stond rustig te vegen, alsof hij alle tijd van de wereld had, leunde op zijn bezem als hij pauzeerde en keek dan strak voor zich uit. Hij keek iedereen aan die langskwam, maar groette slechts een enkeling. Hij was degene die je aansprak, het zou raar zijn zelf te beginnen, want zijn werk als straatveger had bij anderen iets van neerbuigendheid kunnen oproepen. Maar juist dat was bij deze ogenschijnlijke apostel onmogelijk. Zulke mensen poseren soms voor schilders, maar in dit geval zou het misplaatst zijn geweest om daar zelfs maar aan te denken. Op de hoek van Chestnit Lane was een kruidenierswinkel en hoewel er nu in de oorlog weinig te koop was, kwamen er toch mensen hun rantsoenen ophalen. De straatveger nam ze zorgvuldig op en kende ze allemaal. Hij was niet alleen vanwege zijn leeftijd de meest ervaren persoon in het hele dorp. Hij had een trage manier van kijken en geneerde zich niet zijn blik heel lang op iemand te laten rusten. Toch was hij het, op zijn manier."

Uit: Elias Canetti, Party tijdens de blitz. De Engelse jaren. Vertaald uit het Duits door Elly Schippers. Uitgeverij De Arbeiderspers (serie prove-domein), Amsterdam 2005

Over Elias Canetti: https://nl.wikipedia.org/wiki/Elias_Canetti

Armando, Drie korte gedichten

 

(Gedichten ingesproken door Piet de Winter)

Een tijdperk

Strenge stemmen verlaten de aarde,
bezingen de razernij der dingen
en het geween van bloeiende bloemen:
de oogst van een roekeloos tijdperk.

Was het een offer op verlaten altaren?
Het bleek een halsstarrig ademen.

———-

Op deze plek

Hier,
op deze plek, op deze plek
waar de struiken zachtjes zingen
en de straat verandert
in een schreeuw.

Op deze plek is een gesprek begraven,
en het ontstoken gebied werd verboden.

Was een overwinning mogelijk?

———-

Weggebracht

De mond zei dat de mond gesproken had.

Snel de laatste regel geschreven,
bleker dan een doodsklok.

Er werd op de driftige deur gebonsd.

Hier zijn de benen, hier zijn de armen,
ze worden weggebracht.

Uit: Armando, Stemmen. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam 2013

Over Armando: https://nl.wikipedia.org/wiki/Armando

Yang Mu, 'Zomaar'

 

Zomaar

Zomaar ineens

begin je je zorgen te maken,

zittend tussen de dorre cicadevellen.

Verleden, heden, toekomst,

toekomst?

Je haar wordt met elke wasbeurt lichter,

je huid doorschijnend van liefde,

de piano blijft wat achter.

Je krijgt door dat de thee koud wordt.

Een moment

van verbijstering.

In de tuin

worden de chrysanten kleiner. Je sluit je ogen

om ze niet te zien, en denkt aan je kindertijd.

Het verrassende wilde appelrood, pauwenblauw,

perillapaars, pioengeel,

het geluid van een schaar en polsen

die tegen houten meubels stoten

en dan denk je: als ik oud ben

zal ik me dan nog zo kunnen openvouwen,

zo prachtig kunnen uitspreiden

als een lap zijde op een glanzend oppervlak?

Uit: Yang Mu, Ik kom van de zee. Vertaald uit het Chinees door Silvia Marijnissen. Uitgeverij Vleugels, Bleiswijk 2020.   

Over Yang Mu: https://en.wikipedia.org/wiki/Yang_Mu

Over Silvia Marijnissen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Silvia_Marijnissen

Foto: CNA

Ida Gerhardt, 'De slachtlammeren'

 

De slachtlammeren

(voor de kinderen in Noorwegen)

De hondsdagen met rosse hitte,
van onweer drachtig, en geladen
met onbestemde haat en angsten,
voorzeggen dat het onderweg is.
– En in de nacht tevoren is er
dat vragend blaten van de lammeren
en het schorre antwoord van de ooien,
een voorgevoel van naderend onheil.
– En, steeds weer overrompelend, is het
er ’s morgens, het vervaarlijk schreeuwen,
het driftig klappen van de hekken,
het nors cordon dat stokken zwaaiend
de lammeren opeist, de onnozelen.
En onder duizendvoudig blaten
van de beangste moederschapen
en het hinniken van schichtige paarden
wordt gemelijk het bevel voltrokken;
tot aan de ontdekte allerlaatste,
de kleine smekende verstekeling,
gehaast in het wagenkrat geworpen.

En zij zijn weg gelijk zij kwamen,
de mannen met de dorenstokken.

Om huis en stallen hangt beklemmend
een stank van zweet en mest en modder;
wij mijden zwijgend, als bij afspraak,
het drassig land vol wagensporen.

Volgen, als steeds, de twee etmalen
des aanklagens, het koor der ooien.
Om hen die niet meer zijn weent Rachel.
En op de derde morgen, steevast,
of er geen kindermoord geschied was,
is heel de kudde aan het grazen.
Doch als wij trachten door de modder
ons stap voor stap een weg te banen,
is bij het hek de wacht betrokken.
Twee machtige rammen. Vast voornemens
hun horens door ons heen te stoten.

Ida Gerhardt, ‘De slachtlammeren’. Uit: Verzamelde gedichten. Uitgeverij Athenaeum Polak & Van Gennep, Amsterdam 2010

Over Idea Gerhardt: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ida_Gerhardt

Quote van een schrijver

 

Klant: God heeft de wereld in zes dagen gemaakt en u bent nog te beroerd een broek voor mij te maken in zes maanden.

Kleermaker: Maar meneer, kijk eens naar de wereld en kijk eens naar uw broek.

Samuel Beckett

Over Beckett: https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Beckett

Bram van Velde, 'Paris-Montrouge'

 

“Van de schilderijen van Bram van Velde wendt men zich ofwel direct af, ofwel men raakt er zo door gefascineerd dat men ze niet meer kan vergeten. Hetzelfde geldt voor hun schepper. En dat maakt elk esthetisch oordeel, behalve het meest eenvoudige, onmogelijk, want het zijn schilderijen zonder aanleiding, geschilderd zoals men schreeuwt, woest en teder, ze dwingen hartstocht af doordat ze de meest tegenstrijdige reacties oproepen. In een tijd waarin we aan het drama ontsnappen dat ons omringt en we proberen het te vergeten in luxe en voorspoed, weigert Bram van Velde dit spel mee te spelen en conventionele gebaren te maken die succes verzekeren zonder verbazing noch wantrouwen te wekken.

Uit zijn onophoudelijke kwellingen ontstaan schilderijen – of liever visioenen – die hem van de langzame dood redden van degenen die de mogelijkheid zich te uiten, hun levensader, verloren hebben. Bram van Velde is immers een ziener. Hij zoekt, doorgrondt en belicht als het ware met behulp van bliksemschichten de mogelijke uitwegen op onze reis.”

Xavier Fourcade in Bram van Velde 1895–1981, SDU Uitgeverij, ’s Gravenhage 1989

Bram van Velde: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bram_van_Velde

Afb.: ‘Paris-Montrouge’, olieverf op canvas 1956, 129x195 cm

28 december 2021 is zijn veertigste sterfdag.

Aldus de schrijver (124 )

 

                                     Aan Victor Hugo

            

                                                 [Parijs,] 10 oktober 1859

"Duizendmaal dank, Mijnheer. U heeft me als een man behandeld, en zoals ik het graag wilde. Hoe ik u mijn erkentelijkheid kan betuigen, weet ik nog niet, maar ik zal wel een manier vinden.

    Vanavond eet ik bij monsieur Maurice, en ons grootste genoegen zal zijn om over u te praten.

Ik heb zojuist La Légende (des siècles) gelezen. Ik heb iets buitengewoons ervaren; iets dat lijkt op de gewaarwording van de Opiumeter die de landen, rassen en eeuwen door de muur van zijn kamer ziet komen en voor zijn ogen voorbij ziet trekken.

    De uwe, geheel de uwe, van Ganser Harte."

    Ch. Baudelaire

Uit: Charles Baudelaire, Mijn hoofd is een zieke vulkaan. Brieven. Gekozen, vertaald, ingeleid en geannoteerd door Kiki Coumans

Over Charles Baudelaire: 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Baudelaire

Over Kiki Coumans:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kiki_Coumans

Raoul De Keyser, 'Hal 8'

 

“Raoul De Keyser wordt beschouwd als de discrete grootmeester onder de Belgische schilders van de voorbije vijftig jaar. Zijn oeuvre is eigenzinnig en tactiel, consequent procesmatig en zonder duidelijk plan ontstaan. In zijn vroege werk experimenteerde hij met de bouwstenen van de schilderkunst: kleur, verf en doek. Later werd zijn beeldtaal vloeiender en verschenen er nieuwe motieven. De kunstenaar bewoog zich graag op het spanningsveld tussen realiteit en abstractie. Schilderen was voor hem een spel, een onderzoek naar de mogelijkheden van de schilderkunst. Hij schilderde vooral kleinere, vaak wat raadselachtige doeken. Speels en ernstig, verleidelijk en tegendraads.”

Raoul De Keyser, ‘Hal 8’ (1985), Olie op doek, 60x50 cm

Bron tekst: S.M.A.K., Gent

Over Raoul De Keyser: 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Raoul_De_Keyser

De eerste alinea (126)

 

 

“Vermomd als arabier kwam ik in Tokio aan. In de aankomsthal van de luchthaven stond een klein ontvangstcomité van de universiteit me op te wachten, hoewel het al middernacht was geweest. Een van de Japanse docenten, kennelijk de grote baas van het stel, groette me als eerste, in het Arabisch, en ik glimlachte alleen maar, beleefd en een beetje dommig. Een meisje – vermoedelijk de assistente van de baas, of een postdoctorale studente – dat een wit mondkapje droeg en sandalen met zulke dunne bandjes dat het leek of ze op blote voeten liep, knikte me aan één stuk door toe zonder een woord te zeggen. Een andere docent heette me in gebrekkig Spaans welkom in Japan. Een van zijn jongere collega’s schudde me de hand en bleef die vasthouden, terwijl hij me in het Engels uitlegde dat de officiële chauffeur van de faculteit me zo dadelijk naar mijn hotel zou brengen, zodat ik een beetje kon uitrusten voor het evenement van de volgende ochtend. De chauffeur, een gedrongen grijsaard, droeg een chauffeursuniform. Zodra ik mijn hand terug had en iedereen in het Engels had bedankt, nam ik afscheid, waarbij ik net zo diep boog als zij, en ging de gedrongen grijsaard achterna, die al voor me uit liep op het trottoir, met nerveuze passen onder een lichte motregen.”

Uit: Eduardo Halfon, Deuntje. Vertaald uit het Spaans door Marijke Arijs. Uitgeverij Vleugels, Bleiswijk 2021

Over Eduardo Haflon: https://en.wikipedia.org/wiki/Eduardo_Halfon

Leonard Nolens, 'Verklärte Nacht'

Verklärte Nacht

We zitten er naakt aan tafel. Je ogen verlichten de kamer.

Je fosforescerende vlinderhanden verschikken de lucht 

Als je tegen me praat of slapen op het zwarte kleed.

Ik raak ze dagelijks aan. Hun levenslijn weet hoe ik heet.

Hun doorzichtige aders verbergen de loop van mijn lot, de vlucht 

Van ons bloed dat het wit van je wangen verandert in vlekkend verlangen.

De tuindeur waait open. Beginnende regen doorritselt de bomen, 

Besproeit het rukkende raam waarin jij zit te blinken, 

Licht waarin ik me zie, in wie ik misschien verdwijn.

Je stapelt de borden, verwijdert de kruimels en schenkt nog wat wijn.

Ik hoor in de keuken het blauw porselein en de messen tinken, 

Ver. Mijn benen doen pijn van het niet naar je toe kunnen komen. 

Uit: Leonard Nolens, Laat alle deuren op een kier. Verzamelde gedichten.

Uitgeverij Querido, Amsterdam 2004

Over Leonard Nolens: https://nl.wikipedia.org/wiki/Leonard_Nolens

Marcel Broodthaers, 'Poème / Gedicht'

 Gedicht

Alles is ei. De wereld is ei. De wereld is geboren uit het grote eigeel, de zon. Onze moeder, de maan, is schilferig. Een en al gestampte eierschilfers, de maan. Eierstof, de sterren. Alles, dode en verloren eieren. Iedere hoede ten spijt, deze zon-wereld, deze maan, dichte sterrendrommen. Leeg. Lege eieren.

Uit: Marcel Broodthaers aan het woord. Inleiding en samenstelling: Anna Hakkens. Uitgeverij Ludion, Gent-Amsterdam 1998

Vertaling van Broodthaers' gedicht ‘Poème’: Greta Joris

Afb.: ‘Poème’, in ‘Moules Oeufs Frites Pots Charbon’, 1974

Over Marcel Broodthaers:

 https://nl.wikipedia.org/wiki/Marcel_Broodthaers

De eerste alinea (125)

 

 

“Voor mij die het gezelschap van mannen mijdt omdat hun gesprekken me stierlijk vervelen, was het beslist een lot uit de loterij, om me na acht jaar kostschool met streng regime (drie bejaarde nonnen met ontluikende snor als enige vertegenwoordiger van het vrouwelijk geslacht) nu te bevinden onder de leden van het reserveteam van de Amicale Logréenne, in zo’n treurige kleedkamer zoals je ze aantreft op het platteland, neergepoot aan de rand van een veld dat zonder de met kalk getrokken lijnen en de doelpalen veel gelijkenis zou vertonen met een omgeploegd stuk bouwland –, en dit zonder dat ik het werkelijk had gewild, alleen bij gebrek aan beter, als een oeroud medicijn tegen de zondagse verveling.”

Uit: Jean Rouaud, De wereld bij benadering. Uit het Frans vertaald door Marianne Kaas. Uitgeverij  G.A. van Oorschot, Amsterdam 1997

Over Jean Rouaud: https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Rouaud

Bij een werk van Georg Baselitz

 

 

Verdoezelen we onze naaktheid niet.
Zoals wij omwille van elkaar water halen,
volle kannen plaatsen, overzichtelijk
elke ochtend onze huid betasten.
Blad wordt tak, tak wordt boom,
het water een vernis. Nooit een einde
aan het ontwaken, de vogel boven het bos,
die woordloos aan het ontraadselen cirkels
draait, stilvalt in het dagbegin. Niemand ziet.

 frb
 

Uit de reeks ‘Niemand ziet’, opgenomen in de dichtbundel Bestendig verblijf. Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2009
Afb. Georg Baselitz, ‘Pastorale – der Tag’, 1986, olieverf op doek
 

Over Georg Baselitz: https://nl.wikipedia.org/wiki/Georg_Baselitz

Jos Léonard, 'Landschap met huizen'

 

“Van 1912 af maakt Jos Léonard werken in diverse artistieke stijlen (art nouveau, futurisme en kubisme). Hij tekent zowel realistische portretten als geabstraheerde menselijke figuren en futuristische stadsindrukken. Hij is bevriend met Paul van Ostaijen en diverse andere vertegenwoordigers van de artistieke avant-garde in Antwerpen. Stilaan ontwerpt hij een eigen, modernistische beeldtaal, die aanleunt bij die van de Russische constructivisten. In 1918 richt hij samen met de schilder Jozef Peeters de groep Moderne Kunst op. 

Vanaf 1924 begeeft hij zich in de grafische sector. Hij ontwerpt affiches en maakt boekontwerpen voor diverse, hoofdzakelijk Vlaamsgezinde uitgevers. Zijn werk wordt na zijn dood onder meer getoond op overzichtstentoonstellingen in de Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (1987).”

 

Jos Léonard, ‘Landschap met huizen’, 1923, olieverf op doek, 85x50 cm, collectie Mu.ZEE, Oostende

Bron tekst: Letterenhuis Antwerpen

Over Jos Léonard: https://nl.wikipedia.org/wiki/Jos_Léonard

De eerste alinea (124)

 

 

"Bekwaamheid kan ook een vloek zijn."

 

Uit: Min Jin Lee, Han. Vertaald uit het Engels door Mariella Duindam en Paul van der Lecq. Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2020

Over Min Jin Lee: https://en.wikipedia.org/wiki/Min_Jin_Lee

 

Ger Lataster, 'Figuren met gewonde boom'

 

 

Figuren met gewonde boom

De storm keert terug vandaag, men weet niet
onder welke hoek hij aan de takken zaagt,

niet hoe ver zijn echo draagt. Het water
sijpelt dunnetjes langs de rillen in de bast

nu hij met zijn vleugels slaat. Ach mijn lief,
over welk pad in de regen jij zolang al

onderweg in het zwaar omfloerste licht.
Duister besluipt het geboomte, spreidt

zijn aardse avondgeuren onder het gebinte
van de nacht. Jij huiswaarts richt je op de verte

die aarzelend naderbij komt, langzaam
het bos omarmt, en weer verdwijnt.

 frb

 

Uit: Westenwind. Galerie Post en García, Maastricht 2008
Afb.: Ger Lataster, 'Figuren met gewonde boom'
Over Ger Lataster: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ger_Lataster
 

I. M. Jacques Hamelink (1939-2021)

Het zwakke, het minderwaardige 

Het zwakke, het minderwaardige, 

het onbevruchtbare had nooit je voorkeur. 

Jouw hang was naar de boom 

in bloei, naar de volle stokroos. 

Niet naar de natte herfststronk. 

Jij hield alleen van leven 

als het ontluikt 

en als het nog onweerstaanbaar is. 

Leven dat als een vinkenslag 

naar de keel welt. 

Uit: Jacques Hamelink, Tweede gedichten. Uitgeverij Querido, Amsterdam 2013

Jacques Hamelink: https://nl.wikipedia.org/wiki/Jacques_Hamelink

De eerste alinea (123)

 

“Ze zijn dood: de vrouwen van wie ik gehouden heb, mijn vrienden, mijn broer en zussen, om van mijn ouders, tantes en ooms nog maar te zwijgen. Ik ben op hun begrafenissen geweest, vaak al vele jaren geleden, omdat de generatie vóór mij toen stierf, daarna maar een enkele keer en de laatste jaren weer vaak, omdat mijn eigen generatie sterft.”

Uit: Bernhard Schlink, Afscheidskleuren. Vertaald uit het Duits door Kees Wallis. Uitgeverij Cossee, Amsterdam 2020

Over Bernhard Schlink: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bernhard_Schlink

 

Léon Spilliaert, 'Zelfportret met spiegel'

 

 

“Léon Spilliaert is een nachtmens. De nachtelijke duisternis vergezelt hem op zijn eenzame omzwervingen in Oostende of wanneer hij – door maagpijn gekweld – in de stille kamers van zijn eigen huis doolt. Het duister doet de vormen vervagen. Spilliaert schildert en tekent de nacht, de straatverlichting en het maanlicht op de voorwerpen met een heel persoonlijke techniek, waarbij hij verschillende materialen combineert: kleurpotlood, pastel, aquarel, gouache en gewassen Oost-Indische inkt. Ze zorgen voor eindeloze schakeringen tussen licht en duister.
De dwingende zoektocht naar zijn identiteit zet hem aan om een reeks expressieve zelfportretten te maken in een heel beklemmende sfeer.”

Uit: Inne Gheeraert, m.m.v. Mieke Mels, Ensor en Spilliaert. Twee grootmeesters van Oostende. Een uitgave van Mu.ZEE, Oostende 2016
 

Afb. Léon Spilliaert, ‘Zelfportret met spiegel’, 1908, 48x63 cm, MuZEE, Oostende
 

Over Léon Spilliaert: https://nl.wikipedia.org/wiki/Léon_Spilliaert