Bert Schierbeek en Jef Diederen (1)

       In de stier van de middag
       brandend de man
       bloedrood
       vrucht van de maan roept hij
       de zon doorsnijdt zijn eigen schaduw
       en ziet niet
       bloedrood
       de vrouw van beweging


In 1964 verscheen van Bert Schierbeek bij uitgeverij De Bezige Bij de bundel Ezel mijn bewoner. Geïnspireerd door dit lange gedicht maakte beeldend kunstenaar Jef Diederen in dat jaar meer dan tachtig tekeningen en gouaches bij tekstfragmenten. Een jaar later werd de geheel serie in het Stedelijk Museum tentoongesteld. In de catalogus bij het werk noteerde Diederen: "De gedeelten die hetzij onmiddellijk hetzij geleidelijk een beeld opriepen zijn uit de tekst gelicht en tot beeld naast de tekst geworden. Lezer-kijker, kijker-lezer."
In korte afleveringen op mijn log vier tekstfragmenten en vier tekeningen uit Ezel mijn bewoner. In 2000 werd de volledige tekst van Schierbeek en het beeldend werk van  Diederen onder dezelfde titel opgenomen in een bijzondere uitgave die verscheen bij Kempen-Publishers, Eindhoven-Airport.

'Bij Frida Kahlo op visite'

Het aapje op mijn schouder dat me omhelst, de kat,

de vlinders, de vogel en de bloesems, maar ook de doornige 

takkenbos op mijn borst die prikt en snijdt. Ik, gevangen 

in mijn lichaam, vurig verlangend naar een vonk in het duister, 

steeds weer kijk ik mezelf aan, pluk ik uit het hemelruim

wat mij rest aan dromen. Wat mijn gedachten ook bevelen,

verzonken in stemmen, het troebele donker dat zich op mij stort, 

dat weet hoe onverschillig ik vlak bij de dood, één oog nog open,

een schaap zie lopen, strompelend op de lege drinkbak af.

 frb

Het gedicht verscheen eerder in de reeks 'Bij Frida Kahlo op visite' en werd opgenomen in de dichtbundel Achter het verdwijnpunt, Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2015.
(Afb.: 'Zelfportret met doornen halsketting en kolibri', circa 1940)

Tot 29 maart 2020 loopt de tentoonstelling 'Intens Mexico' (met o.a. werk van Frida Kahlo in het Cobra Museum te Amstelveen. 
11 oktober 2020 opent in het Drents Museum te Assen de tentoonstelling 'Viva la Frida – leven en werk van Frida Kahlo'. 

De eerste alinea (90)

"Vele malen ben ik ongelukkig geweest in mijn leven, als kind, als puber, als jongeman, als volwassene; vele malen, als ik erover nadenk, heb ik diep in de put gezeten zoals dat heet. Maar ik herinner me weinig periodes die voor mij zo zwart zijn geweest als het schooljaar van oktober 1929 tot juni 1930, toen ik de eerste klas van het lyceum deed. De jaren die sindsdien zijn verstreken hebben feitelijk geen nut gehad, want ze hebben de pijn niet kunnen verzachten: die is gebleven als een verborgen wond, bloedend in het verborgene. Genezen? Me ervan bevrijden? Ik weet niet of dat ooit zal kunnen."

Giorgio Bassani, Achter de deur. Vertaald uit het Italiaans door Tineke van Dijk. Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, zevende druk 2018.

Aldus de schrijver (29)

"De wereld is gehuld in een diepe schemering, waar hij niet meer uitkomt. Het is windstil en een doorzichtige nevel draagt de golven van het laatste stervende licht. Nabij en veraf is alles onwerkelijk en grenzeloos.
Als heldere schaduwen steken de met ijs bedekte bergen omhoog in de donkergrijze lucht. Ontdaan van alle zwaarte lijken ze als het ware te zweven.
Zacht en harmonieus glijdt het donkere water door de ronde witte baaien en riviermondingen naar de stille, uitgestrekte zee, die in de verte lijkt op te lossen in het grijs van de hemel."

Christiane Ritter, Een vrouw in de poolnacht. Vertaald uit het Duits door Elly Schipper. Uitgeverij Querido Fosfor, Amsterdam-Antwerpen 2019

'Thuis bij James Ensor'

De een is de ander niet, opgedoft, glorieus, verleidelijk
of afschuwwekkend in hun grijns, jij, te midden
van maskers heb je met een rode bloemenhoed getooid,
een veer voor het cachet, afgewend van de hijgende,

vunzige adem van dodenmaskers, achterste rij vooraan.
Je speelt het spel mee, keert je naar het feest der zotten
die op breekbare benen, zwaar in lange rijen dansen,

kletsen en krioelen, niet meer wetend wie ze zijn.


 frb

James Ensor, ‘Zelfportret omringd door maskers’, 1899

Gedicht eerder opgenomen in mijn dichtbundel Achter het verdwijnpunt. Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2015

Over de componist Simeon ten Holt (slot)

J. Heymans over componist Simeon ten Holt (slot)

"Bij de uitvoeringen van Canto Ostinato en aanverwante stukken, had Ten Holt, zo schrijft hij, langzamerhand de indruk gekregen 'dat er allerhande soorten luisteraars zijn:
•  mensen die eigenlijk niks horen en alleen maar iets ondergaan;
•  mensen die wel iets horen, maar de nadruk leggen op iets ondergaan;
•  mensen die ook niks horen, maar er wel goed bij kunnen werken;
•  mensen die er in psychiatrische klinieken naar luisteren; zelfs zichzelf verwonderde mongolen schijnen er rustig van te worden;
•  mensen die schoonheid beleven, wat daar ook onder wordt verstaan;
•  mensen die er niets aan vinden;
•  mensen die mij erover schrijven en daartoe door de muziek worden aangezet.'

Samenvattend schrijft Ten Holt dat Canto Ostinato en het daaropvolgende werk het product zijn van een individualist 'die uitziet naar een wereld waarin mensen naar elkaar kunnen luisteren en kunnen afzien van een slopende ambitie en tevreden kunnen zijn met de eenvoudige gegevens van het bestaan. De ideale luisteraar is degene die dit in zichzelf herkent.' " 

Uit: J. Heymans, Arabesk. Over Simeon ten Holt. Uitgeverij IJzer, Utrecht 2019

Het boek bevat een cd waarop Ten Holt zelf voor de eerste keer o.a. de Canto Ostinato speelt.

 

Over de componist Simeon ten Holt (3)

J. Heymans over componist Simeon ten Holt (3)

"Van alle schrijvers en ander kunstenaars die ooit in Bergen hebben rondgelopen, geldt de dichter A. Roland Holst als de meest legendarische. Nog steeds. Een merkwaardige vaststelling, temeer daar zijn dorpsgenoot Simeon ten Holt uiteindelijk, in de laatste jaren van diens leven en daarna, veel beroemder is geworden, zelf wereldwijd. Hij had evenwel minder talent voor het openbare leven dan de gevierde dichter. Het lukte hem pas op latere leeftijd om toegeeflijker om te gaan met de door hemzelf gecreëerde mythe van de eenzame componist. Toen durfde hij, vaker dan voorheen, zijn zelfverklaard kluizenaarschap te verlaten, maar weldra begon lichamelijk ongemak zijn bewegingsvrijheid weer in te perken. Roland Holst en Ten Holt waren een halve eeuw met elkaar bevriend. Daar deed hun artistieke achtergrond, hun verschillende karakter ook, weinig aan af. De gentleman versus de gentil homme.
Roland Holst onderscheidde, aldus zijn biograaf Jan van der Vegt, 'vrinden' en 'vrienden': 'Als de Muze hem in de steek liet, en dat gebeurde steeds vaker naarmate hij ouder werd, had hij een sterke behoefte aan mensen om hem heen: zijn zogenaamde vrinden. Hij wilde wel, maar kon gewoon niet alleen zijn. Ten Holt was ongetwijfeld een vrind van Roland Holst. Daarmee is nog niet gezegd of ze elkaar überhaupt wel lagen.' Tijdens hun leven namen ze een onvergelijkbare positie in de culture wereld in. De kunstpaus en de zoekende monnik. Ten Holt was bepaald niet de enige componist in de kring rond Roland Holst – ook Jacob van Domselaer en Matthijs Vermeulen behoorden daar onder anderen toe – maar hij was wel de toondichter die als buurman jarenlang het dichtste bij de oude bard woonde."

Uit: J. Heymans, Arabesk. Over Simeon ten Holt. Uitgeverij IJzer, Utrecht 2019

(Foto: deel van een partituur van Simeon Ten Holt, gesigneerd 1993)

Over de componist Simeon ten Holt (2)

J. Heymans over componist Simeon ten Holt (2)

"Pas op 12 februari 1984 beleefde Canto Ostinato officieel zijn wereldpremière in het Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. (...) De opname van het Vredenburgconcert, nog altijd en van de mooiste uitvoeringen, werd in eigen beheer uitgebracht op een grotendeels door de componist zelf gefinancierde driedubbele grammofooncassette. Bij deze bijzondere uitgave schreef zijn vriend H.C. ten Berge een al even bijzondere tekst: 'Negen opmerkingen over Canto Ostinato'. In een van die opmerkingen maakt de schrijver de diagonale en seriële werkstukken van de componist indachtig, de lezer deelgenoot van zijn 'Verwondering':

Degene die Ten Holts ontwikkelingsgang niet kende, zal minder verwonderd zijn geweest dan de kleine kring van liefhebbers van zijn muziek, toen eerst Canto Ostinato en vervolgens Lemniscaat (een dertig uur durend stuk voor toetsinstrumenten) door vier ondernemende musici daadwerkelijk werd uitgevoerd. De vewondering was er een van positieve aard. Niet alleen kwam een dode partituur tot leven, de muziek bleek ook nog zeer toegankelijk en welluidend zonder de indruk te wekken dat wij in de negentiende eeuw verzeild waren geraakt.

Volgens Ten Berge is Canto Ostinato daarom zo'n bijzondere compositie, omdat ze iets laat horen 'wat welluidende avant-garde mag heten.' In deze prachtige literaire vondst klinkt iets van eenheid der tegendelen door, maar hij duidt ook het unieke karakter van het stuk aan dat aanvankelijk nogal wat verzet opriep."

Uit: J. Heymans, Arabesk. Over Simeon ten Holt. Uitgeverij IJzer, Utrecht 2019

(Op de foto v.l.n.r. Simeon ten Holt, H.C. ten Berge en Adriaan Roland Holst).

Over de componist Simeon ten Holt (1)

J. Heymans over componist Simeon ten Holt (1)

"Het is nauwelijks nog voor te stellen maar Canto Ostinato (beneden te beluisteren) heeft aanvankelijk een enigszins veronachtzaamd bestaan geleid. Het hield zich in de marge van het geïntellectualiseerde laaglandse muziekleven op. Nadat Ten Holt de oerversie van het stuk had voltooid –een verzameling losse stukjes– duurde het nog geruime tijd voordat hij ermee voor de dag durfde te komen. Pas in de lente van 1978 kreeg de pianist en componist André Hubers 'het kleine wonder' als eerste te horen. Ten Holt had een solo versie op tape ingespeeld. Vanaf dat moment heeft Hubers alles in het werk gesteld om Canto Ostinato in de versie voor vier pianisten op het podium te brengen. In eendrachtige samenwerking met de componist schreef hij de partijen uit, hij verzorgde de kopieën en hij wist twee pianisten uit zijn kennissenkring te interesseren om het avontuur mede aan te gaan. Ten Holt kon niet bijster goed overweg met de 'forte piano-amateur' Stanley Hoogland en de 'met liefdesverdriet kampende' Chaim Levano. Herhaaldelijk moest Hubers tijdens het uiterst moeizame repetitieproces als vrederechter tussenbeide komen.

De eerste uitvoering van Canto Ostinato vond op 25 april 1979 plaats in de Ruïnekerk te Bergen. Het was tevens een van de laatste keren dat Ten Holt zelf zijn werk in het openbaar speelde."

Uit: J. Heymans, Arabesk. Over Simeon ten Holt. Uitgeverij IJzer, Utrecht 2019

'Stilleven met donker wordende appels'

Zo onherroepelijk de appel zijn kleur,
zijn vorm afstaat. Het wordt, het is,
weer maanden later, valfruit
bij dezelfde boom vandaan, een appel
eenzaam in de velden van verderf,
dood zuigt zich naar binnen, ontneemt
de tijd zijn schittering. Zonder tegenklank,
zoals de aarde soms, krimpt de appel,
houdt nog even vast aan een zwart,
langzaam tevoorschijn, nauwelijks,
en toch – hij glanst.

 frb 


Eerder gepubliceerd in Bestendig verblijf. Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2009        
Helene Schjerfbeck, Stilleven met donker wordende appels, 1944, olieverf 

Wereldpremière van STEPS

Afgelopen zondag 20 oktober 2019 vond in de Sint-Pauluskerk te Vaals de wereldpremière plaats van de muzikale performance STEPS, een werk van componist Hardy Mertens op teksten van mij. In STEPS heb ik op uitnodiging van Stichting Vocallis geprobeerd de verschrikkingen van én de Eerste én de Tweede Wereldoorlog te verwoorden.
Hardy Mertens voelde mijn intentie haarfijn aan en zette die om in een ongekend meeslepende compositie. Hoe bas/bariton Huub Claessens vervolgens als zanger, als performer en als saxofoon- en bugelspeler het werk beleeft en ten gehore brengt is in alle opzichten zeer indrukwekkend. De schilderijen op de achtergrond zijn van Slavko Dujic.
Om de tekst mee te lezen drukt u op 'Meer weergeven' onder het filmpje.

De eerste alinea (89)

"Op 13 augustus 1931, tegen het eind van de middag, liep er een man van een jaar of vijftig over de Avenue du Maine. Hij droeg een donker pak en een vale lichtgrijze vilthoed. Hij had wat boodschappen voor zijn avondeten bij zich, die zorgvuldig waren ingepakt in bruin papier met een touwtje erom. Niemand lette op hem, zo alledaags zag hij eruit. Zijn zwarte snor, zijn knijpbril, zijn overhemd met brede strepen, zijn schoenen van geitenleer met evenveel barsten erin als een oude vaas, vielen inderdaad niet op."

Uit Emmanuel Bove, Het voorgevoel. Vertaald uit het Frans door Mirjam de Veth. Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam-Antwerpen 2015

Muzikale uitvoering van 'Steps'

STEPS is een op verzoek van Stichting Vocallis door mij gemaakte tekstcollage van stemmen, geluiden en emoties bij het gruwelijke oorlogsgeweld van zowel de Eerste als van de Tweede Wereldoorlog.

Ik heb geprobeerd op geheel eigen wijze de verschrikkingen van deze twee oorlogen in woorden uit te drukken. Componist Hardy Mertens voelde mijn intentie haarfijn aan en zette die om in een ongekend meeslepende compositie. Hoe bas/bariton Huub Claessens vervolgens als zanger, als performer én als speler van de saxofoon, de bugel en de singing bowls het werk beleeft en ten gehore brengt is in alle opzichten zeer indrukwekkend.

Het decor bestaat uit een aantal grote schilderwerken (zie boven) van beeldhouwer/schilder Slavko Dujic.

De première van de uitvoering – in het kader van de bevrijding van de gemeente Vaals in oktober 1944 – vindt plaats op zondag 20 oktober 2019 om 17:00 uur in de Sint-Pauluskerk, Kerkstraat 27 te Vaals.

STEPS krijgt die namiddag een vervolg met muziek en liederen die aan de oorlogstijd en de bevrijding memoreren, met daarnaast muziek rondom het thema ‘liefde’ die alles overwint. Het is een mengeling van klassieke en lichte muziek, van Charpentier en Einaudi tot Vera Lynn en Toon Hermans, van Ave Maria tot Lente me, onderbroken door een aantal momenten van verstilling met gesproken teksten over oorlog en vrede van Heemkundekring Sankt Tolbert Vaals.

Het concert ‘Oorlog & Vrede’ is gratis toegankelijk.

'Hand'

 Hand

Hand die wuift en wijst, behendig zoekt en vindt, aftast

en klopt, draagt, stapelt, behoedzaam plukt en doorgeeft.

Een die zich laat lezen, aftelt, elk klein moment aan het scheppen

gaat. Hand op de schouder, hand boven de ogen, die zware deuren 

vergrendelt, stompt of toetsen van snaren bespeelt, vervoering brengt, 

liefdevol doordringt achter sluiers haar, daar even in verdwijnt. 

Een die steun zoekt, een andere hand begeert, het glas heft, de taal 

van ontbrekende woorden spreekt. Zo’n gemakkelijke hand,

toetastend, met uitgestrekte vingers rap draaiend en gebarend,

die zich opent en sluit, vragend voorbij het onbekende reikt.

 frb

Gedicht bij een in Amersfoort geplaatste bronzen sculptuur van Armando.

Aldus de schrijver (27)

"De zwaluwen heb ik dit jaar net ongeveer een halve minuut eerder gehoord dan gezien. Ik lag vrijdags, de dag van mijn vertrek, op de canapé uit te rusten toen ik opeens werd gewekt door het getjilp van een zwaluw. Ik wreef mijn ogen uit, zocht mijn pantoffels, dacht aan de weddenschap en natuurlijk aan jou (aan wie ik notabene niet denken mag, zoals men zegt), dat zal een seconde of dertig hebben geduurd, en keek naar buiten. En kijk daar zat een zwaluw. Ik heb eerlijk gezegd, wel niets anders van haar gezien dan de staart en gehoord dan de stem, en die kwam niet van deze kant, ik bedoel de staartkant. – O, dacht ik, daar gaat de weddenschap in feite om, en ik sloeg het raam dicht. In de kalender schreef ik toen:
Op de 21ste april de staart van een zwaluw gezien en haar (niet zijn) stem duidelijk gehoord. – Heb ik die fles champagne nu gewonnen?"

Georg Christoph Lichtenberg, Gekleurde schaduwen. Brieven 1770-1799. Vertaald uit het Duits door Marion & Cyrille Offermans. Uitgeverij De Arbeiderspers (serie Privé-domein), Amsterdam-Antwerpen 2005

Oud behang

“ ‘Waar het in dit huis om gaat, is de geur van oud behang, het licht dat langs de zware eikenhouten deuren glijdt door de fraaie lange gang met zijn glas-in-loodramen, daar uitvloeit over het schitterende mozaïek van tegels. Weet je: achter elke deur in deze woning begint een ander verhaal. Het is de niet weg te denken tijd van vroeger, van opgeslagen herinneringen door anderen bewaard. Zo moet je het zien. En zo’n unieke met bloemen beschilderde Victoriaanse toiletpot, waar kom je die nog tegen? Martine meld ik nooit dat ik naar het toilet ga, ik zeg dat ik voor een moment ons bloemenveld betreed.’

Bij de laatste opmerking van vader kijkt oom Charles even weg, alsof hij de woorden tot zich wil laten doordringen. Of weet hij zich geen raad met zo’n liefdesverklaring aan een antieke wc-pot en voelt hij zich licht gegeneerd?
‘Na de verbouwing van jullie achterhuis zou ik maar eens gaan nadenken over nieuwe meubels.’
Nu is het vader die een andere kant op kijkt."


Uit Frans Budé, De Dagen.

Uitgeverij Karaat, Amsterdam 2017

Aldus de schrijver (26)

"De verwarde mens spreekt graag over een domme koe, een stom rund en de uitdrukking dom als een os is zelfs behoorlijk krenkend, en degene die dat naar het hoofd geslingerd krijgt, kan het in zijn zak steken. Op school was ik de domme os van mijn klas, geestelijk gecastreerd verklaard door de gaucho's uit de lerarenkamer. Ik heb die kwalificatie gekoesterd, ze heeft me mijn leven lang behoed voor zelfoverschatting, zij het dat ze ook onheil in me heeft aangericht; als ik vandaag de dag al iets weet over bepaalde verbanden dan is dat te danken aan mijn hogere school, al moet gezegd dat die op een zeer laag niveau stond. Ik spreek dus uit ervaring over de grootste onderfamilie van de gehoornde dieren, en ik ken hun relatie tot de primaten of opperdieren waartoe de strenggelovige Linnaeus behalve de apen, halfapen en vleermuizen ook de mens rekende. Het herkauwen van bepaalde problemen waar ik nog niet uit ben, is dan ook terug te voeren op die tijd."


Albert Vigoleis Thelen, De zwarte heer Bazetub. Vertaald uit het Duits door Wil Boesten.Uitgeverij Cossee, Amsterdam 2019

'Verleden lichaam'

Verleden lichaam

Onder een hoek van het grastapijt in iedere richting

mieren, enerverend op hun aarden nesten aan.

Zo ook de natte duinroos die bijna op is, het spinnetje 

dat radeloos verloren, opgetild door een snavel,

in een uithoek schokt als het zichzelf ziet boven

de vijver van een tuin. En alles plaatsmaakt – 

onnaspeurlijk stil, bloedrood oploopt, eerst tak, 

dan boom wordt, wegvliegt, opgaat in de nacht.

 frb

Eerder verschenen in De trein loopt prachtig binnen,

Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2003

In memoriam György Konrád

Afgelopen vrijdag 16 september overleed de schrijver György Konrad. De laatste regels uit zijn in 1985 verschenen boek Tuinfeest dat in Nederlandse vertaling verscheen bij Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam 1988:
 
"Iemand maakt zich gereed voor de Oversteek. Het is een even feestelijke gebeurtenis als een bruiloft. Een parelmoeren ramshoorn opent zich. De dood treedt binnen waar hij wordt toegelaten.
Als ik nu niet meer mag bestaan zoals ik nu ben, wil ik liever in geen enkele vorm bestaan. Het verhaal hoeft u niet te begrijpen, ik begrijp het zelf ook niet."

'Perceel'

Perceel

Zoemen naakte bijen in een hoge vlucht over 

het zomerbos. En wat als zij samenvloeien in een dans, 

in een veraf zingen tussen varens en bladeren,  

de maan verzegeld, zij hun zin verstaan? Het licht 

dat valt, goudachtig brandt achter mijn borstbeen, 

straks in bergen splinters door de ochtend drijft. 

Zal vullen bospercelen, bedelven de natte vogel  

op zijn nest, sissend op een dag tegen de hemel. 

Verlangen naar een wenteling, het vroege zomerlicht, 

blauwte van een rookschijn, de verre warmte van.

 frb

Eerder verschenen in De trein loopt prachtig binnen,

Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2003